Giriş
Hristiyanlık, günümüzde yaklaşık 2.4 milyar inananıyla dünyanın en yaygın dinlerinden biridir. Ancak bu dinin tarihsel kökenleri ne ölçüde gerçeklerle örtüşmektedir? Bazı araştırmacılar, Hristiyanlığın Hz. İsa’nın ölümünden sonra zamanla şekillenmiş, özellikle Roma İmparatorluğu’nun siyasi ihtiyaçları doğrultusunda sistemleştirilmiş bir yapı kazandığını savunmaktadır. Bu makalede, Hristiyanlığın ortaya çıkış süreci, geçirdiği tarihsel evrim ve ilahi kökenli bir vahiy mi yoksa insan eliyle inşa edilmiş bir inanç sistemi mi olduğu sorusu ele alınacaktır.
1. Hz. İsa Gerçekte Kimdi?
Hristiyan inancının merkezinde, Hz. İsa (Jesus Christ) figürü yer almaktadır. Tarihsel belgeler, İsa’nın Roma İmparatorluğu’na bağlı Yahudiye eyaletinde (bugünkü İsrail/Filistin toprakları) yaşamış bir Yahudi vaiz olduğunu göstermektedir. Yahudi dini otoritelerinin katı kurallarını sorgulayan, alt sınıfların yanında duran ve "Tanrı’nın Krallığı"nın yakın olduğunu müjdeleyen bir figür olarak tanınır.
İsa’nın kendisinin yeni bir din kurma amacı taşıdığına dair herhangi bir tarihsel kanıt yoktur. Aksine, mevcut dini yapıyı reforme etmeye çalıştığı ve yalnızca Yahudi halkına hitap ettiği görülmektedir. Nitekim Matta İncili'nde şu ifadelere yer verilir:
“Ben yalnızca İsrail evinin kaybolmuş koyunlarına gönderildim.” (Matta 15:24)
Peki, İsa'nın bu dar kapsamlı ve reformist öğretisi nasıl oldu da evrensel bir dine dönüştü?
2. Pavlus: Hristiyanlığın Gerçek Kurucusu mu?
Hristiyanlığın kurumsallaşmasında en kritik figür, Hz. İsa’yı hiç görmemiş olan Pavlus (St. Paul) olmuştur. Başlangıçta Hristiyanlara zulmeden bir Yahudi olan Pavlus, bir vizyon gördüğünü öne sürerek İsa’nın havarisi olduğunu ilan etti.
Pavlus’un öğretisi İsa’nın mesajını radikal biçimde değiştirdi:
-
İsa’yı "Tanrı’nın Oğlu" ve insanlığın kurtarıcısı olarak tanımladı.
-
Yahudi şeriatının kurallarını (örneğin sünnet ve domuz eti yasağı) Hristiyanlar için geçersiz kıldı.
-
İsa’nın çarmıhta ölümünü, tüm insanlığın günahları için bir kurban olarak yorumladı.
Bu dönüşüm, Hristiyanlığın Yahudilikten ayrılarak evrensel bir dine dönüşmesini sağladı. Ancak bu aynı zamanda İsa’nın orijinal mesajından ciddi bir sapmayı da beraberinde getirdi.
Pavlus Kimdi ve Hristiyanlara Neden Zulmetti?
Asıl adı Saul olan Pavlus, MS 5-10 yılları arasında bugünkü Türkiye sınırlarında yer alan Tarsus’ta doğdu. Katı bir Yahudi mezhebi olan Ferisiler'e bağlıydı ve Roma vatandaşıydı.
Hristiyanlara karşı tavrının nedeni, ilk Hristiyanların İsa’yı "Tanrı’nın Oğlu" olarak ilan etmesi ve bu iddianın Yahudi inançlarına göre küfür sayılmasıydı. Nitekim:
-
Elçilerin İşleri 8:1-3: Pavlus’un Hristiyanları tutuklattığı yazılıdır.
-
Elçilerin İşleri 9:1-2: Şam’daki Hristiyanları yakalamak için yetki aldığı anlatılır.
Şam Yolundaki Vizyon: Dönüm Noktası mı, Taktik mi?
Pavlus’un hayatı, Şam’a giderken bir ışık görüp İsa’nın sesini duyduğunu iddia etmesiyle değişti:
“Saul, Saul, neden bana zulmediyorsun?” (Elçilerin İşleri 9:3-9)
Geçici olarak kör olan Pavlus, bir Hristiyan olan Ananias tarafından iyileştirildi ve ardından kendisini İsa’nın elçisi ilan etti.
Bu olayın doğası tartışmalıdır:
-
Tıbbi açıdan: Epilepsi, migren veya psikolojik bir halüsinasyon olabilir.
-
Siyasi açıdan: Yayılmakta olan Hristiyanlığı içeriden yönlendirme stratejisi olabilir.
Pavlus’un Etkisi ve Çatışmalar
Pavlus’un doktrinleri, İsa’nın gerçek havarileriyle çelişmiştir:
-
Galatyalılar 2:11-14: Havarilerden Petrus’un, Pavlus’u doğru yoldan sapmakla suçladığı ifade edilir.
-
Pavlus’un "Yahudi olmayanlar için din" vizyonu, Hristiyanlığı evrenselleştirmiş ancak İsa’nın özgün öğretisini dönüştürmüştür.
3. İncillerin Yazımı ve Çelişkileri
Yeni Ahit’teki dört İncil (Matta, Markos, Luka, Yuhanna), İsa’nın ölümünden yaklaşık 30 ila 70 yıl sonra kaleme alınmıştır. Bu metinler hem içerik hem de mesaj açısından önemli farklılıklar gösterir:
İsa’nın Soyu
-
Matta İncili (1:1-16): İsa’nın soyu Davut’a ve İbrahim’e kadar uzanır.
-
Luka İncili (3:23-38): Soy ağacı Adem’e kadar geri gider.
→ İki listede yer alan isimler farklıdır; bu da anlatıların dini amaçlarla kurgulanmış olabileceğine işaret eder.
Doğum Hikayeleri
| Konu | Matta İncili | Luka İncili |
|---|---|---|
| Ailenin Yaşadığı Yer | Beytlehem | Nasıra |
| Doğumdan Sonra Nereye Gittiler? | Mısır’a kaçtılar | Doğrudan Nasıra’ya döndüler |
| Ziyaretçiler | Mecusiler (üç bilge) | Çobanlar |
| Yıldız Mucizesi | Evet | Hayır |
→ Temel unsurlarda dahi çelişkiler vardır.
İsa’nın Son Sözleri
-
Markos 15:34: “Tanrım, Tanrım, beni neden terk ettin?”
-
Luka 23:46: “Baba, ruhumu ellerine bırakıyorum.”
-
Yuhanna 19:30: “Tamamlandı!”
→ Farklı mesajlar, farklı teolojik hedeflere hizmet etmektedir.
Diriliş Anlatıları
İsa’nın dirilişine tanık olan kişiler İncil’e göre değişir:
| İncil | Dirilişi Görenler |
|---|---|
| Matta | Mecdelli Meryem ve "diğer Meryem" |
| Markos | Üç kadın (Mecdelli Meryem, Meryem, Salome) |
| Luka | İsimsiz kadınlar, iki öğrenci, sonra havariler |
| Yuhanna | Yalnızca Mecdelli Meryem, sonra havariler |
→ Özellikle Markos 16:8, orijinal metnin diriliş anlatımı içermediğini gösterir. 16:9-20 arası sonradan eklenmiş bölümdür ve en eski el yazmalarında yer almaz (örneğin Codex Sinaiticus ve Codex Vaticanus). Bu durum, metinlerin zamanla "düzenlendiğini" düşündürmektedir.
Mucizelerdeki Farklılıklar
-
Kör Adam Mucizesi: Markos’ta iki aşamada, Matta ve Luka’da farklı biçimde aktarılır.
-
Beş Bin Kişinin Doyurulması: Dört İncil’de anlatılsa da detaylarda (örneğin balık cinsi) çelişkiler mevcuttur.
4. Roma İmparatorluğu’nun Hristiyanlığı Benimsemesi
İlk dönemlerinde yasaklanan ve takipçileri zulme uğrayan Hristiyanlık, MS 313’te İmparator Konstantin’in Milano Fermanı ile serbest bırakıldı; MS 380’de İmparator Theodosius döneminde resmi din haline geldi.
Roma'nın Hristiyanlığı Neden Benimsediği?
-
Çok tanrılı pagan inancı, imparatorluğu birleştirmekte yetersiz kalıyordu.
-
Tek tanrılı, merkezi bir inanç sistemi, imparatorluk düzeni için daha elverişliydi.
-
MS 325’te toplanan İznik Konsili’nde İsa’nın tanrısallığı tartışılarak resmi öğreti haline getirildi.
Sonuç olarak, Hristiyanlık bir inanç sisteminden çok, Roma’nın siyasi projesi hâline geldi.
5. Sonuç: Hristiyanlık İlahi mi, İnsan Yapımı mı?
İncillerdeki Çelişkiler Neyi Gösteriyor?
-
İnciller, İsa’dan onlarca yıl sonra yazıldı; sözlü aktarım sürecinde değişmiş olabilir.
-
Farklı yazarlar, farklı topluluklara hitap etmiştir:
-
Matta: Yahudi okuyucular
-
Luka: Roma vatandaşları
-
Yuhanna: Teolojik derinlik ve tanrısallık vurgusu
-
Kilise Müdahaleleri
-
Barnabas gibi bazı İnciller yasaklandı.
-
Kanon, siyasi ve teolojik gerekçelerle belirlendi.
Hristiyanlığın Evrimi
-
Başlangıçta Yahudi bir reform hareketiydi.
-
Pavlus’un teolojik yorumu ve Roma’nın siyasi müdahalesiyle evrenselleşti.
-
Üçleme inancı, İsa’dan yüzyıllar sonra resmi hale getirildi.
-
Noel ve Paskalya gibi bayramlar, pagan geleneklerinden uyarlanmıştır.
Genel Değerlendirme
Hristiyanlık, tek bir ilahi vahyin sonucu olmaktan çok, tarihsel, kültürel ve siyasi süreçler sonucu şekillenmiş bir dindir. Bu durum, onun "insan yapımı" bir inanç sistemi olduğu yönündeki eleştirel yaklaşımları güçlendirmektedir.
Not: Bu çalışma, Hristiyanlığın tarihsel gelişimine yönelik eleştirel bir perspektif sunmaktadır. Elbette inananlar açısından dinin manevi ve ruhsal değeri tartışmasızdır. Ancak tarihsel analizler, dinlerin nasıl şekillendiğini ve evrildiğini anlamak açısından büyük önem taşır.
